طرح پزشکی اجباری یکی از برنامه‌های ضروری برای فارغ‌التحصیلان برخی از رشته‌های علوم‌پزشکی است که فرصتی را برای خدمت‌رسانی به مناطق محروم کشور فراهم می‌کند. در این مقاله از اوراطب به بررسی طرح اجباری، مدت‌زمان و حقوق آن می‌پردازیم. همچنین، قوانین خدمات پزشکان و پیراپزشکان مشمول این طرح را بیان می‌کنیم تا دید روشنی نسبت به تعهدات و فرصت‌های این طرح داشته باشید.
طرح اجباری چیست؟
طرح خدمت پزشکی یک برنامه دولتی در ایران است که با نام طرح نیروی انسانی وزارت بهداشت و طرح اجباری نیز شناخته می‌شود. طبق این طرح، فارغ‌التحصیلان برخی از رشته‌های علوم‌پزشکی پس از پایان تحصیلات خود مؤظف به گذراندن مدتی مشخص در مناطق محروم و کم‌برخوردار هستند. این طرح به منظور تأمین نیازهای بهداشتی و درمانی کشور و رفع نیاز شدید به نیروی متخصص در مناطق دورافتاده و به‌ویژه مناطق روستایی، شکل گرفته است.
لینک ثبت نام مشمولین پزشک و دندانپزشک عمومی:
https://tarhplus.behdasht.gov.ir/Application/Jazb/PortalPlus/Farakhan.aspx?FarakhanID=48&Ctl=c29d04618d116dcbc6bbdf8e1313f89dcc9a3aed
لینک ثبت نام مشمولین غیرپزشک عمومی و غیردندانپزشک عمومی:
https://tarhplus.behdasht.gov.ir/Application/Jazb/PortalPlus/Farakhan.aspx?FarakhanID=27&Ctl=551cdf79096bbf1c2f3f4cfa64fc7113f6e73588
رشته‌های شامل طرح اجباری
فارغ‌التحصیلان برخی از رشته‌های علوم‌پزشکی در ایران ملزم به گذراندن دوران طرح اجباری هستند. در حال حاضر رشته‌های زیر مشمول قوانین طرح اجباری وزارت بهداشت هستند.
| ü پزشکی | ü مامایی | ü بینایی‌سنجی | ü تغذیه | ü مدیریت خدمات بهداشتی و درمانی |
| ü دندان‌پزشکی | ü اتاق عمل | ü شنوایی‌سنجی | ü بهداشت عمومی | ü انفورماتیک پزشکی |
| ü داروسازی | ü هوشبری | ü گفتاردرمانی | ü اپیدمیولوژی | ü اقتصاد سلامت |
| ü پرستاری | ü رادیولوژی | ü کاردرمانی | ü بهداشت دهان و دندان | ü اقتصاد بهداشت |
| ü فیزیوتراپی | ü علوم آزمایشگاهی | ü فوریت‌های پزشکی | ü فناوری اطلاعات سلامت | ü مددکاری اجتماعی |
مدت‌زمان طرح پزشکی
مدت‌زمان طرح وزارت بهداشت برای فارغ‌التحصیلان براساس مدرک تحصیلی آن‌ها و ضریب منطقه خدمت متفاوت خواهد بود. جدول زیر مدت‌زمان طرح را برای فارغ‌التحصیلان مقاطع مختلف نشان می‌دهد:
ضریب منطقه خدمت 5/5 برخوردارترین
ضریب منطقه خدمت 5/3 محروم‌ترین
| مدرک تحصیلی | مدت زمان اولیه | ضریب منطقه خدمت | مدت زمان نهایی طرح |
| کارشناسی و بالاتر | 24 | 5/4.5 | ۲۱ ماه و ۱۸ روز |
| کارشناسی و بالاتر | 24 | 5/4 | ۱۹ ماه و ۶ روز |
| کارشناسی و بالاتر | 24 | 5/3.5 | ۱۶ ماه و ۲۴ روز |
| کارشناسی و بالاتر | 24 | 5/3 | ۱۴ ماه و ۱۲ روز |
| کاردانی | 12 | 5/4.5 | ۱۰ ماه و ۲۴ روز |
| کاردانی | 12 | 5/4 | ۹ ماه و ۱۸ روز |
| کاردانی | 12 | 5/3.5 | ۸ ماه و ۱۲ روز |
| کاردانی | 12 | 5/3 | ۷ ماه و ۶ روز |
حقوق دانشجویان در طرح پزشکی
حقوق کادر درمان در هنگام گذراندن طرح پزشکی براساس امتیازبندی صورت‌گرفته تعیین می‌شود. به همین دلیل نمی‌توان یک عدد ثابت را برای آن ارائه داد اما به‌طور تقریبی پزشکان و دندان‌پزشکان عمومی در دوران طرح حداقل حقوقی معادل ۱۲ الی 14 میلیون تومان دریافت می‌کنند.
عوامل مؤثر بر حقوق دوران طرح پزشکی:
جنسیت: آقایانی که به‌صورت همزمان در حال گذراندن دوران سربازی و خدمت طرح پزشکی هستند به اندازه حقوق سربازی دریافت می‌کنند. این حقوق در سال ۱۴۰۴ حداقل ۵ میلیون و ۴۶۰ هزار تومان است.
وضعیت تأهل: متأهلین مقدار حقوق بیشتری دریافت می‌کنند.
منطقه محل گذراندن طرح و میزان محرومیت آن.
مدرک تحصیلی: فارغ‌التحصیلان لیسانس، فوق لیسانس و دکترای حرفه‌ای باتوجه به مدرک تحصیلی خود حقوق متفاوتی دریافت می‌کنند.
قوانین مربوط به طرح پزشکی
قوانین خدمت پزشکان و پیراپزشکان در سال ۱۳۷۵ در ۱۷ ماده و ۱۴ تبصره تصویب شد. در ادامه خلاصه‌ای از قوانین خدمت پزشکان را توضیح می‌دهیم.
ماده 1: فارغ‌التحصیلان رشته‌های پزشکی و پیراپزشکی مؤظف به خدمت در مناطق مورد نیاز برای حداکثر 24 ماه هستند. مدت خدمت فارغ‌التحصیلان مقطع کاردانی نیز یک سال و مدت خدمت در مناطق محروم کمتر از ۲ سال است.
ماده 2: گروه‌های خاص (مانند خانواده شهدا و جانبازان) از خدمت طرح پزشکی معاف هستند.
ماده 3: خدمت در دوران نظام‌وظیفه برای پزشکان از مدت طرح کسر می‌شود.
ماده 4: مشمولان باید حداکثر یک ماه پس از فارغ‌التحصیلی خود را معرفی کنند وگرنه غائب محسوب می‌شوند.
ماده 5: تا زمان شروع خدمت یا معافیت، انجام امور پزشکی ممنوع است.
ماده 6: صدور مدارک تحصیلی مشروط به انجام خدمت است، مگر با تضمین برای ادامه تحصیل در خارج از کشور.
ماده 7: فارغ‌التحصیلان سهمیه مناطق محروم ملزم به تعهدات اضافی هستند.
ماده 8: کسانی که طبق قوانین قبلی خدمت نکرده‌اند، تحت این قانون مشمول خدمت می‌شوند.
کسانی که بدون استفاده از ارز دولتی در خارج از کشور تحصیل و پروانه دریافت کردهاند، مجاز به دریافت پروانه دائم هستند. کسانی که از ارز دولتی استفاده کردهاند، باید مطابق با مدت زمان استفاده از ارز دولتی، اقدام به ارائه خدمت کنند. کسانی که در طول بازه تحصیل در خارج از ایران، وارد جمهوری اسلامی ایران شده و از ارز دولتی نیز استفاده نکرده‌اند، از این خدمات معاف می‌شوند.
ماده 9: فارغ‌التحصیلان خارجی بدون دریافت ارز دولتی از خدمت معاف هستند.
ماده 11: حقوق و مزایا مطابق با قوانین استخدامی کشور است.
ماده 12: افراد بالای 45 سال از خدمت معاف هستند.
ماده 14: دستیاران تخصصی سهمیه مناطق محروم باید برابر طول دوره تخصص خدمت کنند.
جمع‌بندی
فارغ‌التحصیلان برخی از رشته‌های علوم‌پزشکی مانند پزشکی، دندان‌پزشکی، داروسازی، پرستاری، فیزیوتراپی و… مشمول قوانین طرح پزشکی هستند. طرح پزشکی در واقع یک برنامه دولتی است که با هدف تأمین نیازهای بهداشتی و درمانی کشور و رفع کمبود نیروی انسانی در مناطق محروم، توسط وزارت بهشت اجرا می‌شود. مطابق این طرح، فارغ‌التحصیلان براساس منطقه محل گذراندن طرح و میزان محرومیت آن و مدرک تحصیلی خود، دوران طرح پزشکی خود را سپری کرده و حقوق دریافت می‌کنند. این حقوق، علاوه‌بر منطقه طرح به عواملی مانند جنسیت و وضعیت تأهل فرد نیز بستگی دارد. البته برخی از فارغ‌التحصیلان مانند خانواده شهدا و جانبازان، مطابق قوانین خدمت پزشکان از گذراندن دوران طرح خود معاف هستند.
سؤالات متداول
طرح اجباری و اختیاری چه تفاوتی با یکدیگر دارند؟
رشته‌های تحصیلی وزارت بهداشت دارای دو نوع طرح اجباری و اختیاری هستند. در طرح اجباری، دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی باید در این طرح شرکت کنند. در طرح اختیاری، دانشجویان پس از فارغ‌التحصیلی در صورت تمایل براساس علاقه خود یکی از رشته‌های موجود در طرح را انتخاب کرده و با ثبت نام در طرح اختیاری وزارت بهداشت، برای خدمت‌رسانی به یکی از مراکز درمانی کشور اعزام می‌شوند.
آیا فارغ‌التحصیلان علوم‌پزشکی به‌جای گذراندن دوران طرح اجباری یا سربازی می‌توانند به انجام فعالیت‌های پژوهشی بپردازند؟
بله. فارغ‌التحصیلان برتر علوم‌پزشکی که مشمول گذراندن دوران طرح اجباری یا سربازی هستند، در صورت تمایل و داشتن شرایط مربوطه می‌توانند از «برنامه دستیار پژوهش» استفاده کنند. این طرح برای فارغ‌التحصیلانی که به انجام کار‌های پژوهشی علاقه دارند و به دنبال تقویت رزومه تحقیقاتی خود هستند، بسیار مناسب است.
شرایط ثبت نام در برنامه «دستیار پژوهش» چیست؟
شرط 1) معدل ۱۷ یا بالاتر
شرط2) حداقل یک مقاله منتشرشده و نمایه شده در ISI: Web of Science یا PubMed: MEDLINE به‌عنوان نویسنده اول یا نویسنده مسئول یا حداقل دو مقاله منتشرشده و نمایه‌شده در نمایه نامه‌های فوق (بدون شرط نفر اول یا نویسنده مسئول)
تبصره ۱: پرونده افراد فارغ‌التحصیل دانشگاه‌های تیپ ۱ (تهران، شهید بهشتی، ایران، مشهد، تبریز، اصفهان، شیراز، کرمان و اهواز) با معدل ۱۶ و واجد شرط ۲ با سوابق تحقیقاتی برجسته نیز مورد بررسی قرار خواهند گرفت.
تبصره ۲ : مقالات باید چاپ‌شده باشد. پذیرش مقاله (Acceptance) قابل قبول نیست.
برنامه «دستیار پژوهش سرباز» چیست؟
مشمولان نظام‌وظیفه و سربازانی که شرایط این برنامه را دارند با ثبت نام در پیام‌آوران بهداشت (لینک زیر)، به‌جای گذراندن طرح اجباری و خدمت سربازی می‌توانند در طرح پژوهشی شرکت کنند.
https://tarhplus.behdasht.gov.ir/Application/Jazb/PortalPlus/Farakhan.aspx?FarakhanID=47&Ctl=7ea85e6a0320e683ac7cc92efc3f36dd882d5e2b
شرایط ثبت نام مشمولان خدمت سربازی در برنامه «دستیار پژوهش سرباز» چیست؟
شرط 1) فارغ‌التحصیلان داروسازی و دندان‌پزشکی عمومی و PhD در رشته‌های علوم‌پزشکی و کارشناسی ارشد علوم پایه (از دانشگاه‌های علوم‌پزشکی) – طبق اعلام اداره پیام‌آوران بهداشت در فروردین 1401، فارغ‌التحصیلان پزشکی در حال حاضر در این برنامه پذیرش نمی‌شوند.
شرط 2) معدل ۱۶ یا بالاتر
شرط 3) چاپ حداقل یک مقاله نمایه‌شده در نمایه نامه‌های بین‌المللی (ISI (Web of science یا PubMed/ MEDLINE و یا Scopus
در صورت عدم ثبت نام در طرح اجباری چه اتفاقی می‌افتد؟
دانشجویان مشمول طرح اجباری تنها سه ماه پس از اتمام تحصیل خود فرصت دارند تا در طرح اجباری ثبت نام کنند. در غیر این صورت، براساس نظر دانشگاه به مدت ۳ الی ۶ ماه دچار اضافه خدمت در مناطق محروم می‌شوند.
داوطلبانی که می‌خواهند در کنکور کارشناسی ارشد شرکت کنند وضعیت طرح آن‌ها چه می‌شود؟
در صورت شرکت دانشجویان در کنکور کارشناسی ارشد و قبولی، اجازه ادامه تحصیل در مقطع ارشد را دارند و می‌توانند به‌صورت موقت از ادامه خدمت پزشکی انصراف دهند. در صورت عدم قبولی نیز باید دوران طرح اجباری خود را سپری کنند.
دانشجویان پزشکی که می‌خواهند بلافاصله پس از دوران عمومی وارد مقطع رزیدنتی شوند چگونه می‌توانند طرح اجباری را به تعویق بندازند؟
دانشجویان پزشکی، دندان‌پزشکی و داروسازی با داشتن یکی از شرایط استریتی می‌توانند پس از اتمام مقطع دکترای حرفه‌ای عمومی وارد مقطع تخصص شوند.
شرایط استریتی چیست؟
قبولی‌های رتبه زیر ۵۰۰ کشوری در کنکور تجربی
قرار گرفتن در لیست 2.5 درصد برتر در آزمون علوم‌پایه پزشکی و دندان‌پزشکی و آزمون جامع داروسازی
قرار گرفتن در لیست 2.5 درصد آزمون پره‌انترنی (مختص به دانشجویان پزشکی)
دانشجویان ۱۰ درصد برتر ورودی در هنگام فارغ‌التحصیلی با معدل کل حداقل ۱۷