عفونت بیمارستانی چیست؟
بیمارستان‌ها و مراکز درمانی محیطی امن برای درمان و بهبود هستند اما گاهی همین محیط درمانی می‌تواند زمینه‌ساز یکی از خطرناک‌ترین تهدیدات سلامتی یعنی عفونت بیمارستانی شود. این نوع عفونت که اغلب پس از بستری شدن در بیمارستان یا حین دریافت مراقبت‌های بهداشتی رخ می‌دهد، می‌تواند درمان بیماری اصلی را پیچیده‌تر کند و جان بیمار و کادر درمان را به خطر بیندازد. بنابراین، شناخت درست و به‌موقع این عفونت‌ها، راه‌های پیشگیری، تشخیص و درمان این عفونت‌ها در کنار رعایت دقیق پروتکل‌های بهداشتی و آموزش مداوم، گام‌های مهمی در حفظ سلامت و ایمنی افراد در مراکز درمانی هستند. در این مقاله از اوراطب به بررسی کامل عفونت‌های بیمارستانی شامل انواع عفونت‌ها، علائم، گروه‌های در معرض خطر، راه‌های انتقال و پیشگیری و درمان آن‌ها می‌پردازیم.
عفونت بیمارستانی چیست؟
عفونت بیمارستانی یا Hospital-Acquired Infection به عفونت‌هایی گفته می‌شود که بیماران هنگام بستری در بیمارستان یا پس از دریافت خدمات درمانی در مراکز بهداشتی و درمانی به آن مبتلا می‌شوند. به همین دلیل، این عفونت‌ها به عنوان عفونت مرتبط با مراقبت‌های بهداشتی یا Healthcare-Associated Infections شناخته می‌شوند. عفونت‌های بیمارستانی معمولاً ۴۸ تا ۷۲ ساعت پس از بستری بروز پیدا می‌کنند و در زمان پذیرش بیمار وجود ندارند.
عفونت بیمارستانی موجب تضعیف سیستم ایمنی بدن و در برخی از موارد، مرگ و میر می‌شود. همچنین، باعث افزایش مدت زمان بستری بیمار، دشوار شدن فرآیند استریل کردن و افزایش هزینه‌های ناشی از اقامت طولانی بیماران و فرآیند تشخیص و درمان آن‌ها می‌شود. این عفونت‌ها انواع مختلفی دارند که با علائم مختلفی ظاهر می‌شوند و بیمار مطابق با نوع عفونت و شدت آن، درمان لازم را از طرف تیم درمانی دریافت می‌کند.
طبق تحقیقات صورت گرفته، عفونت‌های بیمارستانی در کشورهای در حال توسعه و توسعه نیافته، بیشتر از کشورهای توسعه یافته مشاهده می‌شوند که این مسئله، لزوم توجه و یادگیری روش‌های انتقال، پیشگیری و درمان عفونت‌های بیمارستانی را دوچندان می‌کند.
انواع عفونت بیمارستانی
عفونت‌های بیمارستانی می‌توانند در بخش‌های مختلف بدن ایجاد شوند و مشکلات متعددی را به وجود بیاورند. برخی از رایج‌ترین انواع عفونت‌های بیمارستانی شامل عفونت ادراری، عفونت گوارشی، عفونت تنفسی، عفونت خون و عفونت محل جراحی هستند. در ادامه به معرفی انواع اصلی این عفونت‌ها، علل، پیامدها و میزان شیوع آن‌ها می‌پردازیم:
عفونت ادراری مرتبط با کاتتر (CAUTI)
این نوع عفونت زمانی رخ می‌دهد که باکتری‌ها از طریق کاتتر ادراری وارد مجاری ادراری شوند. علائم آن شامل تب، درد لگن و سوزش ادرار هستند. حدود 32٪ از عفونت‌های بیمارستانی در ایالات متحده از نوع CAUTI هستند.
عفونت جریان خون مرتبط با کاتتر مرکزی (CLABSI)
CLABSI زمانی اتفاق می‌افتد که میکروارگانیسم‌ها از طریق کاتتر مرکزی وارد جریان خون شوند. این عفونت می‌تواند منجر به سپسیس و تهدید جان بیمار شود. در سال 2015، حدود 687,000 مورد عفونت در بیمارستان‌های ایالات متحده گزارش شد.
عفونت محل جراحی (SSI)
SSI پس از عمل جراحی و در محل برش یا زخم ایجاد می‌شود. علائم آن شامل قرمزی، تورم، درد و ترشح از زخم هستند. حدود 22٪ از عفونت‌های بیمارستانی از نوع SSI هستند.
ذات‌الریه مرتبط با ونتیلاتور (VAP)
VAP در بیمارانی که به دستگاه تنفس مصنوعی (ونتیلاتور) متصل هستند رخ می‌دهد. این عفونت می‌تواند منجر به تب، افزایش ترشحات ریوی و کاهش سطح اکسیژن خون شود. حدود 15٪ از عفونت‌های بیمارستانی از نوع VAP هستند.
عفونت با کلستریدیوم دیفیسیل (C. difficile)
این باکتری باعث اسهال شدید و کولیت می‌شود و اغلب پس از مصرف آنتی‌بیوتیک‌ها رخ می‌دهد. C. difficile یکی از شایع‌ترین علل عفونت‌های بیمارستانی است.
عفونت با استافیلوکوکوس اورئوس مقاوم به متی‌سیلین (MRSA)
MRSA نوعی باکتری مقاوم به آنتی‌بیوتیک‌ها است که می‌تواند باعث عفونت‌های پوستی، زخم‌ها و جریان خون شود. در ایالات متحده، سالانه حدود 80,461 مورد عفونت MRSA تهاجمی و 11,285 مرگ مرتبط با آن گزارش می‌شود.
عفونت با انتروکوکوس مقاوم به وانکومایسین (VRE)
VRE باکتری مقاوم به آنتی‌بیوتیک است که می‌تواند باعث عفونت‌های ادراری، جریان خون و زخم‌ها شود. این عفونت در بیماران با سیستم ایمنی ضعیف شایع‌تر است.
عفونت با اسینتوباکتر
اسینتوباکتر باکتری مقاومی است که می‌تواند باعث عفونت‌های ریوی، جریان خون و زخم‌ها شود. این عفونت در بیماران بستری در ICU و با سیستم ایمنی ضعیف شایع‌تر است.
عفونت با کلبسیلا
کلبسیلا می‌تواند باعث عفونت‌های ادراری، ریوی و جریان خون شود. این باکتری در بیماران بستری و با سیستم ایمنی ضعیف شایع‌تر است.
عفونت با سودوموناس آئروژینوزا
این باکتری می‌تواند باعث عفونت‌های ریوی، ادراری و زخم‌ها شود. سودوموناس آئروژینوزا در بیماران با سوختگی، زخم‌های باز و سیستم ایمنی ضعیف شایع‌تر است.
علائم رایج عفونت‌های بیمارستانی
علائم عفونت های بیمارستانی براساس نوع عفونت متفاوت هستند اما برخی از نشانه‌های عمومی آن‌ها عبارتند از:
تب و لرز: دمای بدن در اثر پاسخ ایمنی بدن به عفونت بالا می‌رود.
سرفه همراه با خلط: یکی از نشانه‌های عفونت تنفسی مانند ذات‌الریه، سرفه همراه با خلط است.
درد شکم یا ناحیه لگن: ممکن است به دلیل عفونت‌های دستگاه گوارش یا ادراری در ناحیه شکم یا لگن درد احساس شود.
تغییر وضعیت ذهنی: ممکن است در برخی از افراد به‌ویژه سالمندان، با گیجی یا کاهش سطح هوشیاری همراه باشد.
تپش قلب یا درد قفسه سینه: تپش قلب و درد در ناحیه سینه می‌توانند نشانه عفونت سیستمیک باشند.
تغییرات ظاهری پوست: قرمزی، تورم و گرمی در محل زخم‌ها یا جراحی می‌توانند نشانه عفونت بیمارستانی باشند.
ترشح غیرطبیعی: ترشح یا چرک از محل جراحی یا زخم‌ها ممکن است با بوی نامطبوع همراه باشد.
علائم گوارشی: برخی از علائم گوارشی مانند تهوع، استفراغ، اسهال می‌توانند نشانه عفونت دستگاه گوارش باشند.
کاهش فشار خون: عفونت شدید می‌تواند باعث افت فشار خون و شوک عفونی شود.
عوامل خطرآفرین و راه‌های انتقال عفونت بیمارستانی
عفونت‌های بیمارستانی از طریق تماس مستقیم، قطرات تنفسی، هوا، آب، تغذیه، وسایل و تجهیزات و ناقلان بیولوژیکی مانند حشرات منتقل می‌شوند. علاوه‌بر این، عوامل متعددی می‌توانند منجر به افزایش خطر ابتلا به عفونت بیمارستانی شوند که عبارتند از:
- استفاده از تجهیزات پزشکی آلوده مانند سوندها، کاتترها و ونتیلاتورها
- سیستم ایمنی ضعیف در بیماران مبتلا به بیماری‌های مزمن یا دریافت‌کننده داروهای سرکوب‌کننده ایمنی
- عدم رعایت بهداشت دست توسط کارکنان و انتقال میکروارگانیسم‌ها از طریق دست‌های آلوده
- سطوح و تجهیزات غیراستریل در محیط بیمارستانی آلوده
گروه‌های در معرض خطر عفونت بیمارستانی
برخی از افراد به دلیل شرایط جسمی، سن و… بیشتر در معرض ابتلا به عفونت های بیمارستانی هستند. این گروه‌ها عبارتند از:
- بیماران بستری در بخش مراقبت‌های ویژه (ICU)
- افراد با بدن و سیستم ایمنی ضعیف مانند بیماران سرطانی، بیماران قلبی و بیماران نیازمند به پیوند عضو
- افراد مبتلا به بیماری‌های خاص، نادر یا خودایمنی مانند دیابت، ام‌اس و…
- سالمندان به دلیل کاهش کارایی سیستم ایمنی در اثر افزایش سن
- نوزادان نارس بستری در بخش NICU
- بیماران قرار گرفته تحت عمل‌های جراحی طولانی‌مدت
- افراد قرار گرفته در حالت کما به دلیل نداشتن فعالیت بدنی
- همراهان بیماران بستری در بیمارستان
- پرسنل سیستم بهداشت و درمان
روش‌های تشخیص عفونت بیمارستانی
تشخیص عفونت بیمارستانی به ارزیابی دقیق بالینی و آزمایشگاهی نیاز دارد. تشخیص دقیق و به‌موقع در شروع درمان مناسب و جلوگیری از پیشرفت عفونت حیاتی است. روش‌های تشخیص عفونت‌های بیمارستانی عبارتند از:
معاینه بالینی: بررسی علائم حیاتی مانند تب، فشار خون، ضربان قلب و تنفس و بررسی علائم ظاهری مانند التهاب یا بثورات پوستی
آزمایش خون: آزمایش خون برای شناسایی التهاب یا عفونت سیستمیک
کشت‌های میکروبی: کشت میکروبی از نمونه خون، ادرار، خلط یا زخم برای شناسایی عامل عفونت
تصویربرداری پزشکی: استفاده از رادیوگرافی یا سی‌تی‌اسکن برای بررسی محل‌های مشکوک به عفونت
درمان عفونت بیمارستانی
درمان عفونت‌های بیمارستانی به نوع و شدت عفونت بستگی دارد. مقاومت میکروبی یکی از چالش‌های مهم در درمان این عفونت‌ها است که انتخاب اهمیت انتخاب آنتی‌بیوتیک مناسب و استفاده درست از آن‌ها را بالا می‌برد. برخی از درمان‌های عفونت‌های بیمارستانی عبارتند از:
آنتی‌بیوتیک‌ها: استفاده از داروهای مناسب براساس نتایج کشت و حساسیت‌های میکروبی
حذف یا تعویض تجهیزات آلوده: تعویض تحهیزاتی مانند کاتترها یا سوندهای آلوده
مراقبت‌های حمایتی: مصرف مایعات، رژیم غذایی سالم، استراحت و کنترل درد و تب
بستری و دریافت درمان پیشرفته: بستری و دریافت ماسک اکسیژن، تزریق وریدی یا تخلیه عفونت در موارد شدید و پیشرفته
پیشگیری و کنترل عفونت‌های بیمارستانی
پیشگیری از عفونت‌های بیمارستانی به اجرای دقیق اقدامات کنترلی جامع، هماهنگ و پیوسته نیاز دارد. این اقدامات عبارتند از:
- نظارت و ارزیابی مداوم شیوععفونت‌ها و اثربخشی اقدامات پیشگیرانه
- رعایت بهداشت و شستن مرتب دست‌ها با آب و صابون یا محلول‌های ضدعفونی‌کننده
- واکسیناسیون کامل و به‌موقع کودکان و نوزادان
- غربالگری بیماران آی‌سی‌یو و ایزوله کردن بیمار مبتلا به عفونت بیمارستانی
- شناسایی نوع ایزوله‌سازی برای محافظت از پرسنل، بیماران و همراهان و کاهش خطر عفونت
- استفاده از تجهیزات محافظت شخصی مناسب مانند دستکش، ماسک، گان، روپوش پزشکی یا اسکراب پزشکی مناسب، محافظ صورت
- تمیز کردن و ضدعفونی کردن تجهیزات پزشکی و سطوح به صورت مرتب و صحیح
- اطمینان از تهویه مناسب اتاق‌ها
- انجام ایمن و صحیح روش‌های درمانی
- شناخت دقیق و درست روش‌ها و تجهیزات انتقال عفونت بیمارستانی
- تجویز درست و به‌موقع آنتی‌بیوتیک مناسب قبل از عمل جراحی
- استفاده از محلول‌های ضدمیکروبی و ضد عفونی کننده در اطراف محل جراحی
- رعایت نکات نحوه ضدعفونی کردن تجهیزات پزشکی و جراحی
- آموزش مداوم کارکنان و رعایت نکات مراقبتی برای کادر درمان
- رعایت نکات مراقبت و نگهداری از روپوش پزشکی و اسکراب جراحی
- کوتاه کردن موها در اطراف و محل برش جراحی
- توجه به کنترل سطح قند خون در بیماران مبتلا به دیابت، به‌ویژه در بیماران نیازمند به عمل جراحی قلب
- حفظ و کنترل دمای بدن در حد طبیعی، در بیماران نیازمند به جراحی روده بزرگ
جمع‌بندی
عفونت‌های بیمارستانی یکی از چالش‌های جدی در نظام سلامت هستند که می‌توانند روند درمان را مختل کرده و هزینه‌های جانی و مالی سنگینی به بیماران و مراکز درمانی تحمیل کنند. شناخت انواع این عفونت‌ها، آگاهی از عوامل خطر، تشخیص به‌موقع، رعایت اصول بهداشتی و اجرای دستورالعمل‌های کنترل عفونت، از کلیدی‌ترین اقدامات برای کاهش بروز این نوع عفونت‌ها هستند. به همین دلیل، همه اعضای تیم درمان، از پزشکان و پرستاران گرفته تا نیروهای خدمات، باید با حساسیت بالا نسبت به این موضوع عمل کنند تا محیط بیمارستان به مکانی ایمن‌تر برای همه بیماران و پرسنل بیمارستان تبدیل شود.
